Κατά την περιήγησή του, στην πρωτεύουσα εντυπωσιάζεται κανείς από την αρμονική συνύπαρξη των εποχών. Παρελθόν και παρόν συμπορεύονται, προσδίδοντας στην πόλη μια όψη μοναδική και συνθέτοντας την ιδιαίτερη ταυτότητά της.
Περπατώντας λοιπόν στους δρόμους της Αθήνας θα συναντήσετε αρκετές βυζαντινές εκκλησίες που ξεχωρίζουν για την αρχιτεκτονική τους. Οι περισσότερες χρονολογούνται από τον 11ο και 12 αιώνα και ανήκουν στη λεγόμενη χρυσή εποχή της Αθηναϊκής βυζαντινής Τέχνης.
Οι πιο γνωστές από αυτές είναι:

Η Παλιά Μητρόπολη που βρίσκεται στην πλατεία Μητροπόλεως και κοντά στη νέα Μητρόπολη. Είναι μια σχετικά μικρή εκκλησία που κτίστηκε τον 12ο αιώνα και είναι αφιερωμένη στη Παναγία τη Γοργοϋπήκοο και στον Άγιο Ελευθέριο. Για την κατασκευή της χρησιμοποιήθηκαν αρχαία και βυζαντινά ανάγλυφα. Χαρακτηριστικό είναι ότι στην πρόσοψή της υπάρχει μια αρχαία ζωφόρος που προέρχεται από μνημείο του 4ου π.Χ. αιώνα και απεικονίζει παραστάσεις από τις αττικές εορτές. Η εκκλησία αυτή αποτέλεσε την ορθόδοξη επισκοπική έδρα των Αθηνών, όταν οι επίσκοποι εκδιώχθηκαν από τον Παρθενώνα αρχικά από τους Φράγκους και αργότερα από τους Τούρκους. Επίσης, από το 1839 έως και το 1842 χρησιμοποιήθηκε ως βιβλιοθήκη.
Η νέα Μητρόπολη κτίστηκε μεταξύ των ετών 1842 και του 1862, ως ο καθεδρικός ναός της Αθήνας. Πρόκειται για ένα επιβλητικό οικοδόμημα που συνδυάζει τα βυζαντινά με τα νεοκλασικά αρχιτεκτονικά στοιχεία.

Η Καπνικαρέα είναι μια από τις πιο γνωστές εκκλησίες της Αθήνας. Βρίσκεται στο κέντρο περίπου της πολυσύχναστης οδού Ερμού. Χρονολογείται από τον 11ο αιώνα και είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου. Ο ναός έγινε γνωστός από το όνομα του ιδρυτή του, του Καπνικάρη.
Οικοδομήθηκε πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού, αφιερωμένου πιθανότατα στην Αθηνά ή στη Δήμητρα.
Στη βόρεια πλευρά του προστέθηκε αργότερα το παρεκκλήσιο της Αγίας Βαρβάρας. Οι τοίχοι του ναού είναι κτισμένοι με την τυπική πλινθπερίκλειστη τοιχοδομία και έχουν λιτό κεραμοπλαστικό (Κουφικό) διάκοσμο. Οι περισσότερες τοιχογραφίες που κοσμούν το εσωτερικό του ναού φιλοτεχνήθηκαν από τον Φώτη Κόντογλου.

Το Μετόχι του Πανάγιου Τάφου, που βρίσκεται στην Πλάκα και συγκεκριμένα στα Αναφιώτικα και ανήκει στον Άγιο Τάφο της Ιερουσαλήμ. Αρχικά λειτουργούσε ως μονή. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό ναό της οθωμανικής περιόδου, που κτίστηκε στις αρχές του 17ου αιώνα. Ο ναός είναι αφιερωμένος στους Αγίους Αναργύρους. Είναι μια από τις πιο γνωστές εκκλησίες της πόλης κυρίως γιατί συνδέεται με τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας. Εδώ έρχεται πρώτα το Άγιο Φως από τα Ιεροσόλυμα και το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου.
Στην εσωτερική αυλή σώζονται κάποια κελιά της μονής, ένα παλιό πηγάδι και ίσως το μοναδικό από τα δημοτικά φανάρια της πόλης.

Στην Πλάκα θα συναντήσετε κι άλλες ιστορικές εκκλησίες, που αξίζουν την προσοχή σας. Όπως ο Άγιος Νικόλαος Ραγκαβάς, που βρίσκεται επίσης στην περιοχή Αναφιώτικα. Θεωρείται ένα από τα πιο αξιόλογα βυζαντινά μνημεία της πόλης. Ο ναός χρονολογείται από τον 11ο αιώνα και το ιστορικό της ίδρυσής του συνδέεται με την αυτοκρατορική οικογένεια του Μιχαήλ Α’ Ραγκαβέ. Υπήρξε το κέντρο της γειτονιάς της Πλάκας που αναπτύχθηκε γύρω από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Ξεχωρίζει χάρη στην ιδιαίτερη αρχιτεκτονική της δόμηση (πλινθοπερίκλειστη τοιχοποιία, κουφικός κεραμοπλαστικός διάκοσμος, οκταγωνικός τρούλος αθηναϊκού τύπου).

Κοντά στο μνημείο Λυσικράτους και στο μέσον της ομώνυμης πλατείας θα δείτε την εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης. Ιδρύθηκε στα τέλη του 11ου αιώνα, ενώ στην ίδια πλατεία θα δείτε και τα ερείπια ρωμαϊκού μνημείου.

Στη συμβολή των οδών Ερωτόκριτου και Ερεχθέως βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό σταυροειδή ναό του 11ου – 12ου αιώνα, που από την ίδρυσή του έως σήμερα έχει υποστεί πολλές τροποποιήσεις.

Στην οδό Κυδαθηναίων βρίσκεται η εκκλησία Σωτήρα του Κοτάκη, περισσότερο γνωστή ως Αγία Σωτήρα. Ιδρύθηκε κι αυτή τον 11ο – 12ο αιώνα και οι μεταγενέστερες προσθήκες και αλλαγές που υπέστη άλλαξαν μερικώς τη μορφή του αρχικού οικοδομήματος.

Η εκκλησία του Σωτήρα Λυκοδήμου, γνωστή ως Ρώσικη Εκκλησία, είναι το μεγαλύτερο μεσαιωνικό οικοδόμημα της Αθήνας. Βρίσκεται στην οδό Φιλελλήνων και κτίστηκε το 1031 ως τμήμα του ρωμαϊκού καθολικού μοναστηριού και έτσι λειτουργούσε ως το 1700. Το 1850 ο τσάρος Αλέξανδρος Β’, αναστήλωσε το ναό και πρόσθεσε το κωδωνοστάσιο. Σήμερα, αποτελεί τη Ρώσικη Ορθόδοξη Εκκλησία των Αθηνών.

Στην περιοχή των ανασκαφών της Αρχαίας Αγοράς βρίσκεται ο ναός των Αγίων Αποστόλων. Είναι μια από τις παλαιότερες εκκλησίες της Αθήνας – χρονολογείται από τις αρχές του 10ου αιώνα – και ιδρύθηκε πάνω στα ερείπια του ρωμαϊκού νυμφαίου του 2ου αιώνα. Αναστηλώθηκε τη δεκαετία του 1950, όπου και απέκτησε την αρχική της μορφή.

Στην πλατεία Μοναστηρακίου, σε μια από τις πιο πολυσύχναστες περιοχές της πόλης, βρίσκεται η εκκλησία Παντάνασσα, μια τρίκλιτη βασιλική του 10ου αιώνα. Άνηκε στο μοναστήρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, από το οποίο πήρε και το όνομά του, ενώ παλαιότερα ήταν μετόχι της Μονής Καισαριανής.

Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου του Λουμπαδιάρη είναι κτισμένη σε μια πανέμορφη τοποθεσία. Βρίσκεται επί των οδών Διονυσίου Αρεοπαγίτου και Αποστόλου Παύλου σε μια κατάφυτη περιοχή, συναντάμε την εκκλησία του 16ου αιώνα. Σύμφωνα με την παράδοση το όνομα Λουμπαρδιάρης προέρχεται από ένα περιστατικό του 17ου αιώνα. Λέγεται ότι την παραμονή της 26ης Οκτωβρίου, ένας κεραυνός χτύπησε τον Τούρκο Φρούραρχο Γιουσούφ Αγά και την οικογένειά του ο οποίος είχε στήσει μια λουμπάρδα (= μεγάλο κανόνι) στα Προπύλαια της Ακρόπολης και σχεδίαζε να χτυπήσει τους χριστιανούς την ημέρα που θα έσπευδαν να προσκυνήσουν τη χάρη του Αγίου Δημητρίου την ημέρα της ονομαστικής του εορτής.
Στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου γίνονται πολλοί γάμοι και βαπτίσεις. Η τοποθεσία και η ειδυλλιακή ατμόσφαιρα δημιουργούν το ιδανικό κλίμα για την πραγματοποιήσει ρομαντικών τελετών.

Στην κορυφή του λόφου του Λυκαβηττού βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Είναι κτισμένη στην ωραιότερη τοποθεσία της πόλης. Το μικρό λευκό εκκλησάκι του 19ου αιώνα, συμβάλει στη ρομαντική ατμόσφαιρα που κυριαρχεί στον Λυκαβηττό, μια περιοχή χαρακτηρισμένη ως το καταφύγιο των ερωτευμένων.
Πιστεύετε ότι στη θέση αυτή τους αρχαίους χρόνους υπήρχε ο ναός του Ακραίου Διός. Την περίοδο της Φραγκοκρατίας κτίστηκε το μικρό παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία, το οποίο αντικαταστήθηκε από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
Η εκπληκτική πανοραμική θέα της πρωτεύουσας από τον πλακόστρωτο περίβολο της εκκλησίας, στην κορυφή του λόφου είναι μια εμπειρία μοναδική, ειδικά τις καλοκαιρινές βραδιές. Οι ωραιότερες εικόνες είναι προς τη μεριά της Ακρόπολης και προς τον Πειραιά, όπου διακρίνεται ο Σαρωνικός κόλπος. Με το τηλεσκόπιο μπορεί κανείς, όταν το επιτρέπει και ο καιρός, να δει μέχρι και την Αίγινα.
Στο λόφο του Λυκαβηττού μπορεί να ανέβει κανείς με το τελεφερίκ. Η αφετηρία του βρίσκεται στο τέρμα της οδού Πλουτάρχου και για να εξυπηρετεί τις τουριστικές ανάγκες, τους καλοκαιρινούς μήνες λειτουργεί μέχρι τα μεσάνυχτα. Η διαδρομή είναι μικρή κι ευχάριστη.
Βέβαια αν θέλετε να περπατήσετε ως την κορυφή του λόφου, σας προειδοποιούμε ότι η διαδρομή είναι μεν πανέμορφη ανάμεσα στα πεύκα και τη πυκνή βλάστηση, αλλά και κουραστική.