ΑΡΧΑΙΑ ΜΗΘΥΜΝΑ
Τα ερείπια της αρχαίας Μήθυμνας βρίσκονται σε μια μικρή χερσόνησο στην βόρεια ακτή του νησιού. Ιδρύθηκε την περίοδο που έφθασαν στο νησί οι Αιολείς, δηλαδή στα τέλη της εποχής του Χαλκού.
Σύμφωνα με τα ευρήματα των ανασκαφών η Μήθυμνα άκμασε κατά την αρχαϊκή περίοδο, όπου η πόλη κατελάμβανε την ίδια περίπου έκταση με το σύγχρονο παραδοσιακό οικισμό.
Μετά τον 4ο π.Χ. αιώνα η έκταση του οικισμού περιορίζεται προς την ακρόπολη και τη Ντάπια, όπου σώζεται ένα τμήμα του αμυντικού τείχους της Ελληνιστικής εποχής, το οποίο αργότερα ενσωματώθηκε με το Μεσαιωνικό Κάστρο.
Σώζονται λείψανα από τον μόλο του αρχαίου λιμανιού, τα οποία είναι ορατά στη θέση που βρίσκεται και το σύγχρονο λιμάνι. Επίσης, θα δείτε τμήματα του υδραγωγείου της ρωμαϊκής εποχής.
Η Μήθυμνα είναι ένας από τους σημαντικότερους διατηρητέους οικισμούς του Αιγαίου.

ΡΩΜΑΪΚΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΜΟΡΙΑΣ
Στη θέση Μόρια, σε απόσταση 6 χλμ. από την Μυτιλήνη, θα δείτε τα απομεινάρια του ρωμαϊκού υδραγωγείου. Σώζεται τμήμα της τοξοστοιχίας μήκους 170 μέτρων με 17 τόξα. Κάθε άνοιγμα υποδιαιρείται σε 3 επάλληλα τόξα που στηρίζονται σε πεσσούς, όπου καθένας από αυτούς έχει επίκρανο, με κυμάτιο και άβακα. Οι πεσσοί και οι θολίτες έχουν κατασκευαστεί από το γκρίζο Λεσβιακό μάρμαρο.
Το ρωμαϊκό υδραγωγείο υπολογίζεται ότι κτίστηκε στα τέλη του 2ου μ.Χ. αιώνα. Κατασκευάσθηκε για τη μεταφορά νερού από τις άφθονες πηγές του όρους Ολύμπου μέχρι την αρχαία πόλη της Μυτιλήνης, σε διαδρομή περίπου 26 χλμ.

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ
Το αρχαίο θέατρο της Μυτιλήνης είναι κτισμένο μέσα σ’ ένα δασύλλιο. Κτίστηκε κατά την πρώιμη ελληνιστική περίοδο, όπως φαίνεται από τα αρχιτεκτονικά μέλη που σώζονται.
Κατά την Υστερορωμαϊκή περίοδο το θέατρο μετασκευάσθηκε και απέκτησε τη σημερινή του μορφή. Το πεταλόσχημο κοίλο του, υπολογίζεται ότι στην φάση αυτή είχε χωρητικότητα περίπου 10.000 θεατών.
Οι ανασκαφές στο χώρο του αρχαίου θεάτρου ξεκίνησαν τα ο1958 και έφεραν στο φως τμήμα της ορχήστρας, της σκηνής και του κοίλου.
Το σχήμα της ορχήστρας είναι κυκλικό, με διάμετρο περίπου 24,20 μ. Η ορχήστρα ορίζεται από το εντελώς κατεστραμμένο κοίλο με τοίχο που έφερε ορθομαρμάρωση. Η σκηνή του διαιρείται από τρεις διαδρόμους. Στον μεσαίο βρέθηκε κτιστός οχετός για την απορροή των υδάτων. Στα δυτικά της ορχήστρας υπάρχουν δύο δωμάτια σκαμμένα στο βράχο του κοίλου.

ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΤΗΣ ΕΡΕΣΣΟΥ - ΜΑΣΤΟΣ
Η αρχαία Ερεσσός ιδρύθηκε μετά την αποίκηση του νησιού από τους Αιολείς. Κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους η πόλη επεκτάθηκε προς το λιμάνι.
Η ακρόπολη της Ερεσσού είναι κτισμένη πάνω σε ένα λόφο στην νοτιοδυτική πλευρά της παραλίας και στα αρχαία χρόνια ήταν γνωστή με το όνομα Μαστός.
Σύμφωνα με τον Koldewey, το μήκος του περιβόλου της ακρόπολης υπολογίζεται ότι φτάνει το ένα χιλιόμετρο και η έκταση του χώρου που περιλάμβανε σε 45 στρέμματα περίπου.
Σήμερα ο επισκέπτης του αρχαιολογικού χώρου μπορεί να δει τμήματα από τον περίβολο της αρχαίας πόλης. Ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα τμήματα των τειχών που σώζονται, χάρη στην ποικιλομορφία τους και χρονολογούνται από την αρχαϊκή περίοδο.
Στην κορυφή του λόφου θα δείτε τα ερείπια του Μεσαιωνικού Κάστρου που κτίστηκε την εποχή των Γατελούζων και ήταν σε χρήση μέχρι την κατάληψη της Λέσβου από τους Τούρκους το 1462.

ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΗΣ ΚΛΟΠΕΔΗΣ
Ένα από τα σπουδαιότερα δείγματα αρχαϊκής αρχιτεκτονικής του νησιού, αποτελεί το Ιερό της Κλοπεδής. Βρίσκεται στα δυτικά της Αγίας Παρασκευής και είναι κτισμένο στην κορυφή ενός υψιπέδου.
Οι ανασκαφές έφεραν στο φως αρχιτεκτονικά μέλη από δύο αρχαϊκούς ναούς. Τα λείψανα του αρχαϊκού ναού έχουν διαστάσεις 21,70 Χ 18,40 μ. Επίσης, αποκαλύφθηκαν τμήματα της θεμελίωσης του κρηπιδώματος και δύο κατώτερες βαθμίδες του στερεοβάτη.
Σε απόσταση 13 μ. από το ναό αυτό βρίσκονται τα λείψανα του δεύτερου ιερού. Οι διαστάσεις αυτού του αρχαϊκού ναού είναι: 37,50 Χ 16,25 μ.
Η ίδρυσή τους τοποθετείται στον 8ο π.Χ. αιώνα. Χαρακτηριστικό τους είναι ότι περιβάλλονταν από μια στοά με 46 περίπου κίονες που έφεραν τα περίφημα αιολικά κιονόκρανα. Ξεχώριζαν οι δυο μεγάλοι έλικες που στρέφονται δεξιά και αριστερά από ένα φυτικό κόσμημα (ανθέμιο).
Στο κέντρο των ελίκων αυτών υπήρχαν ένθετα μεταλλικά κοσμήματα. Τέτοιου είδους κιονόκρανα συναντάμε σε αιολικές πόλεις, κυρίως της Μικράς Ασίας.
Ο ναός αυτός αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα ιερά της Λέσβου και πιστεύετε ότι εδώ λατρευόταν ο Ναπαίος Απόλλωνας.

ΜΕΣΑ
Το ιερό που βρίσκεται στη θέση Μέσα της Λέσβου και που περιλαμβάνεται στην αρχαία επικράτεια της Πύρρας, αποτέλεσε ιερό κέντρο παλλεσβιακής λατρείας.
Την αρχαϊκή εποχή και μέχρι τον 4ο αιώνα π.X., ο ιερός αυτός χώρος, είχε τη μορφή ενός απλού τεμένους, που περιείχε βωμούς και κάποια βοηθητικά οικήματα και ήταν αφιερωμένος στη Λεσβιακή τριάδα «Δίας, Διόνυσος και Ήρα».
Οι αρχαιολογικές ανασκαφές ανακάλυψαν τα λείψανα ενός ακόμη ναού της υστεροκλασικής εποχής, ο οποίος θεωρείται ένα από τα πιο ενδιαφέροντα δείγματα αρχιτεκτονικής αυτής της περιόδου.
Σήμερα, στον αρχαιολογικό χώρο είναι ορατά τα θεμέλια, καθώς και τμήματα από τα αρχιτεκτονικά μέλη του ναού, που χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. Αργότερα πάνω στα θεμέλια του αρχαίου ναού, οικοδομήθηκε Παλαιοχριστιανική βασιλική, την οποία διαδέχθηκε βυζαντινός ναός.

ΆΓΙΟΣ ΦΩΚΑΣ
Στην κορυφή του ακρωτηρίου του Αγίου Φωκά βρέθηκαν λείψανα της παλαιοχριστιανικής βασιλικής, στην οποία διαπιστώθηκαν σε δεύτερη χρήση και αρχιτεκτονικά λείψανα μικρού αρχαίου ναού, ο οποίος σύμφωνα με την αναθηματική επιγραφή που φέρει ταυτίζεται με τον ναό του Διονύσου Βρησαγενούς.
Εικάζεται ότι επρόκειτο για ένα δωρικό ναό με ζωφόρο στο περιστύλιο, που χρονολογείται τον 1ο π.Χ. αιώνα.
Σώζονται λείψανα από το κεντρικό κλίτος της βασιλικής, το ιερό, το μεγαλύτερο μέρος του νάρθηκα καθώς και τμήματα των εξωτερικών τοίχων.