Ο βράχος που υψώνεται σε μικρή απόσταση πάνω από την ανατολική ακτή της Λακωνίας και συνδέεται με τη στεριά μέσο μιας γέφυρας αποκαλείται Μονεμβασιά. Η ίδρυση του πρώτου οικισμού τοποθετείται στον 6ο μ.Χ. αιώνα από τους Λακεδαιμόνιους. Αρχικά δημιουργήθηκε ο οικισμός στα χαμηλότερα επίπεδα του βράχου και σιγά – σιγά αναπτύχθηκε η πόλη η οποία απέκτησε μεγάλη στρατηγική σημασία.
Μετά από μια σύντομη παπική κατοχή η Μονεμβασιά πέρασε στην ενετική κυριαρχία, το 1464. Το 1540 αρχίζει η περίοδος της Α΄ Τουρκοκρατίας και η παρακμή της πόλης. Το 1690 η Μονεμβασιά περνά και πάλι στα χέρια των Ενετών.
Το 1715 οι Τούρκοι την ανακαταλαμβάνουν.
Το 1821 απελευθερώνεται πρώτη ανάμεσα στις οχυρές πόλεις της Πελοποννήσου.

Η Μονεμβασιά διαιρείται σε δύο οικισμούς, καθένας από τους οποίους βρίσκεται σε διαφορετικά επίπεδα και έχει ξεχωριστή οχύρωση. Στην Επάνω Πόλη, η οποία σήμερα είναι ακατοίκητη, θα δείτε τα ερείπια πολλών κτιρίων της βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου.
Ανάμεσά τους ξεχωρίζει ο οκταγωνικός ναός με τρούλο της Αγίας Σοφίας, τον οποίο οι ερευνητές ταυτίζουν με τη Μονή Οδηγήτριας η οποία ιδρύθηκε το 1150.
Η Κάτω Πόλη είναι κτισμένη στην ανωφερή βάση της νοτιοανατολικής πλευράς του βράχου και κατοικείται μέχρι σήμερα. Διατηρεί το μεσαιωνικό της χαρακτήρα και αποτελεί πόλο έλξης για εκατοντάδες επισκέπτες καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Τα κτήρια αναστηλώνονται υπό την εποπτεία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και αποκτούν ξανά την παλιά του αίγλη προκαλώντας το θαυμασμό των επισκεπτών της περιοχής.
Ο οικισμός περιβάλλεται από ένα προστατευτικό τείχος σε σχήμα Π, με δύο πύλες στα ανατολικά και δυτικά και μια μικρή έξοδο προς τη θάλασσα.

Εκτός από τα μνημειώδη οικήματα κατά την περιήγησή του κανείς στην Κάτω Πόλη θα θαυμάσει και τις επιβλητικές εκκλησίες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν: ο Ελκόμενος Χριστός, μια τρίκλιτη θολοσκέπαστη βασιλική εκκλησία με τρούλο και νάρθηκα, κτιστό σύνθρονο και επισκοπικό θρόνο. Στο εσωτερικό της θα δείτε σημαντικές εικόνες μεταβυζαντινών χρόνων.
Ο ναός της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας. Πρόκειται για μια εκκλησία μονόκλιτη βασιλική με τρούλο, η οποία κτίστηκε γύρω στο 1700. Διαθέτει ένα αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο.
Ο ναός του Αγίου Νικολάου. Μια τρίκλιτη θολοσκέπαστη βασιλική εκκλησία με τρούλο που χρονολογείται από το 1703.
Ο ναός της Παναγίας της Χρυσαφίτισσας, που ιδρύθηκε τον 17ο αιώνα. Χαρακτηριστικό της είναι η τετράγωνη αίθουσα και ο χαμηλός τρούλος.
Άλλοι μικρότεροι ναοί που αξίζει να επισκεφθείτε είναι: ο Άγιος Ανδρέας, η Αγία Άννα η Καθολική, η Αγία Άννα των χρόνων της Β΄ Ενετοκρατίας (1690-1720), ο Άγιος Δημήτριος κ.ά. Επίσης αξίζει να δείτε το Μουσουλμανικό Τέμενος. Το κτίριο χρονολογείται από τον 16ο αιώνα και μετατράπηκε σε Φράγκικη εκκλησία την περίοδο της Ενετοκρατίας. Τον 18ο αιώνα ξανάγινε τζαμί. Σήμερα, στεγάζει την Αρχαιολογική Συλλογή.