Η πόλη της Σύμης και πρωτεύουσά της εκτείνεται στο βόρειο τμήμα του νησιού και αποτελείται από δύο οικισμούς εξίσου όμορφους και γοητευτικούς. Την Άνω Σύμη που απλώνεται ως την κορυφή του λόφου πάνω στον οποίο δεσπόζει το Κάστρο των Ιπποτών και το Γιαλό, το ασφαλές λιμάνι του νησιού. Έχουν χαρακτηριστεί και οι δύο διατηρητέοι οικισμοί.
Η νησιώτικη πολυτέλεια φαίνεται κατά την περιήγηση του επισκέπτη στην πρωτεύουσα. Καθώς το πλοίο αγκυροβολεί στο Γιαλό εικόνες απείρου κάλλους κατακλύζουν τη ματιά του κάθε ταξιδιώτη. Στον κεντρικό δρόμο θα δείτε το περίφημο Δημοτικό ρολόι, τα επιβλητικά κτίρια της Αστυνομίας και του Ταχυδρομείου και το ιστορικό οίκημα ΄΄Κατερινέτες΄΄ στο οποίο υπογράφηκε η συνθήκη παράδοσης της Δωδεκανήσου στους Συμμάχους, η οποία και σηματοδότησε την μετέπειτα ενσωμάτωσή της με την Ελλάδα.
Στην πλατεία του Γιαλού βρίσκονται οι παλιοί ταρσανάδες. Εκεί, φτιάχνονταν τα καράβια του νησιού.
Η γραφικότητα, η παραδοσιακή αρχιτεκτονική και η αίγλη του παρελθόντος είναι έκδηλη σε κάθε δρόμο της πόλης. Τα διώροφα καλοδιατηρημένα νεοκλασικά του 19ου αιώνα με τα αετώματα και τις αυλές με τα βότσαλα, θαυμάσια δείγματα της λαϊκής τέχνης, μαρτυρούν – εκτός από την οικονομική ευημερία – το καλό γούστο και την ιδιαίτερη κουλτούρα των κατοίκων.
Στο Γιαλό βρίσκεται και το Ναυτικό μουσείο του νησιού, στο οποίο θα δείτε μικρογραφίες καραβιών, όργανα και ναυτικά εργαλεία και όλα τα εξαρτήματα της παραδοσιακής σπογγαλιείας.
Από την πλατεία της Σκάλας και ακολουθώντας τη ΄΄Καλή Στράτα΄΄ με τα 500 φαρδιά σκαλοπάτια, φτάνει κάνεις στον οικισμό της Άνω Σύμης. Η διαδρομή αυτή μπορεί να σας κουράσει λίγο, θα σας ανταμείψει όμως με τις αξέχαστες εικόνες και τις μοναδικές φωτογραφίες που θα σας χαρίσει.
Περπατώντας κανείς στα σοκάκια της Άνω Σύμης συναντά κανείς όμορφα νεοκλασικά και διώροφα πέτρινα σπίτια παραδοσιακής αρχιτεκτονικής με θολωτά κατώγια, εξώστες και τζάκια στις αυλές, δηλαδή υπαίθριες κουζίνες. Χαρακτηριστικό των σπιτιών είναι ότι τα περισσότερα είναι βαμμένα στο χρώμα της ώχρας και έχουν κεραμοσκεπές. Στο εσωτερικό τους κοσμούνται με πολλά ξυλόγλυπτα, αφού η ξυλογλυπτική τέχνη έχει παράδοση στο νησί.
Στην κορυφή του λόφου που είναι κτισμένη η Άνω Σύμη θα δείτε τα απομεινάρια του Ενετικού Κάστρου και στην είσοδό του, το έμβλημα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη. Στο εσωτερικό του θα δείτε και την εκκλησία της Παναγιάς του Κάστρου με το εντυπωσιακό ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις βυζαντινές εικόνες. Από τον περίβολο του ναού θα απολαύσετε και την πανοραμική θέα στη πόλη.
Στην Άνω Σύμη αξίζει να επισκεφθείτε και το Ποντικόκαστρο, ένα προϊστορικό τύμβο, που είναι ένα από τα αρχαιότερα μνημεία του νησιού.
Επίσης, μην παραλείψετε να επισκεφθείτε το Αρχαιολογικό και Λαογραφικό μουσείο, που βρίσκεται στη συνοικία Λιενί στην Άνω Σύμη. Στεγάζεται σ’ ένα αναπαλαιωμένο παραδοσιακό αρχοντικό. Στις αίθουσές του φιλοξενεί εκθέματα από διάφορες περιόδους που αποκαλύπτουν σημαντικές πτυχές της ιστορίας του νησιού. Μπορείτε να δείτε: κεφαλές αγαλμάτων και επιτύμβιες στήλες των αρχαίων χρόνων, μνημεία της παλαιοχριστιανικής και μεταβυζαντινής περιόδου, βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες. Ιδιαίτερα αξιόλογη είναι και η λαογραφική συλλογή του μουσείου.
Θα κολυμπήσετε στις παραλίες που βρίσκονται κοντά στο Γιαλό. Η κοντινότερη πλαζ είναι στον Ναυτικό Όμιλο Σύμης. Εντυπωσιακή παραλία είναι ο Άγιος Γεώργιος Δισάλωνας. Πάνω από την θάλασσα ΄΄κρέμεται΄΄ ένας βράχος που δημιουργεί ένα μοναδικό θέαμα. Η πιο δημοφιλής παραλία του νησιού είναι η Νανού. Μια υπέροχη αμμουδιά με πεύκα σε απόσταση αναπνοής από τη θάλασσα.
Με καΐκι θα προσεγγίσετε το νησάκι της Αγίας Μαρίνας που βρίσκεται απέναντι από το Γιαλό, τον Άγιο Αιμιλιανό και τον Άγιο Βασίλειο, που διαθέτουν υπέροχες παραλίες και εκπληκτικά τοπία.
Στο Γιαλό και στην Άνω Σύμη θα βρείτε ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια όλων των κατηγοριών. Πολλά από αυτά στεγάζονται σε παραδοσιακά αρχοντικά που θα κάνουν τη διαμονή σας αξέχαστη. Οι ευκαιρίες για διασκέδαση δε θα σας λείψουν. Λειτουργούν μπαράκια που παίζουν ελληνική και ξένη μουσική, ενώ αξίζει να παρακολουθήσετε και τις πολιτιστικές εκδηλώσεις του δήμου. Κατά την παραμονή σας στη Σύμη θα απολαύσετε το φαγητό. Η ντόπια κουζίνα έχει να επιδείξει εκλεκτές συνταγές, που θα σας ξετρελάνουν.