Ο επιβλητικός ναός της Παναγίας της Τήνου ιδρύθηκε το 1823. Κτίστηκε στο σημείο που βρέθηκε η εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, σύμφωνα με το όραμα της Αγίας Πελαγίας.
Πρόκειται για ένα λαμπρό οικοδόμημα κατασκευασμένο από λευκό μάρμαρο, το οποίο είναι το πρώτο αξιόλογο αρχιτεκτονικό μνημείο του απελευθερωμένου ελληνικού έθνους.
Μπαίνοντας κανείς στο ναό από την κεντρική πύλη, αντικρίζει στα αριστερά της εισόδου το εικονοστάσι, στο οποίο φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, η οποία είναι γεμάτη από αφιερώματα (τάματα) των πιστών, όπως εξάλλου και ολόκληρη η εκκλησία.
Ακριβώς κάτω από τον κεντρικό μεγαλόπρεπο ναό, βρίσκεται ο ναός της Ευρέσεως, ο οποίος είναι αφιερωμένος στην Ζωοδόχο Πηγή.
Ο ναός έχει κτιστεί πάνω στα θεμέλια παλαιοχριστιανικής εκκλησίας, που ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη. Στην ίδια θέση βρισκόταν και ο αρχαίος ναός του Διονύσου.
Κοντά στην είσοδο του ναού της Ευρέσεως βρίσκεται και το Μαυσωλείο της «Έλλης». Πρόκειται για το εύδρομο που τορπιλίστηκε στο λιμάνι της Τήνου το 1940, από ιταλικό υποβρύχιο. Βρίσκονταν στο νησί για να αποδώσει τιμές στο πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου. Στο μαυσωλείο φυλάσσονται τα οστά των πρώτων θυμάτων του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, καθώς και τμήμα της τορπίλης και αντικείμενα του πλοίου.
Το εξωτερικό προαύλιο της εκκλησίας είναι στρωμένο με βοτσαλωτό εξαιρετικής λαϊκής τέχνης και κατασκευάστηκε το 1833.
Η εκκλησία της Μεγαλόχαρης με τα γύρω κτίσματα αποτελούν το Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελίστριας, το οποίο έχει ευρύτερους κοινωνικούς και θρησκευτικούς στόχους και συμβάλει στην ανάπτυξη του νησιού.
Τα βοηθητικά κτίρια της εκκλησίας φιλοξενούν: το μουσείο των Τηνίων Καλλιτεχνών, την Πινακοθήκη, την έκθεση με τα εκκλησιαστικά κειμήλια, το σκευοφυλάκιο, τα γραφεία των υπαλλήλων και το αρχείο του ιδρύματος της Ευαγγελίστριας.

ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΕΛΑΓΙΑΣ
Στις 9 Ιουλίου του 1822, παρουσιάστηκε στον ύπνο της μοναχής Πελαγίας, μια γυναίκα με λαμπρή περιβολή και θαυμάσια μορφή και της είπε: «Πήγαινε στον επίτροπο της Μονής Σταματέλο Καγκάδη και πες του να σκάψουν, να ανακαλύψουν το σπίτι μου στο κτήμα του Αντώνιου Δοξαρά και να επιστήσει το κτίσιμο του ναού μου».
Η Πελαγία, τρομαγμένη καθώς δεν καταλάβαινε αν όντως ήταν μια θεϊκή ή ένα απλό όνειρο, έκρυψε το όραμα αυτό από όλους και συνέχισε την ασκητική ζωή της.
Το όνειρο, όμως επαναλήφθηκε και στις 23 Ιουλίου, όπου η ίδια απαστράπτουσα γυναικεία φιγούρα, φανερώθηκε και πάλι στον ύπνο της. Στην ερώτηση της Πελαγίας ποια είσαι, αποφάνθηκε: «Ευαγγελίζου γη χαράν μεγάλην».
Μετά από αυτό η μοναχή έκανε όπως τη διέταξε η Παναγία. Οι εργασίες για την οικοδόμηση του ναού, που τώρα ονομάζεται Εύρεση ξεκίνησαν με τη βοήθεια όλων των κατοίκων του νησιού.

Η ΕΥΡΕΣΗ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ
Η εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου βρέθηκε στις 30 Ιανουαρίου του 1823, κατά την διάρκεια εργασιών για την πλακόστρωση του ναού.
Η τεχνοτροπία της δεν ανήκει στους βυζαντινούς χρόνους, αλλά στους πρώτους χριστιανικούς. Όσοι ασχολήθηκαν με την προέλευση της εικόνας κατάληξαν στο συμπέρασμα ότι είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά και μάλιστα ότι είναι μια από τις τρεις πρώτες εικόνες του. Εκεί αποδίδεται και η θαυματουργική της ιδιότητα καθώς η ίδια η Θεοτόκος ευλόγησε το έργο αυτό.
Αμέσως μετά την εύρεση της εικόνας, αποφασίστηκε να κτιστεί ένας νέος μεγαλύτερος ναός αφιερωμένος στο όνομα του Ευαγγελισμού.