Το Αιγαίο Πέλαγος δεν είναι απλώς μια από τις πολλές θάλασσες του πλανήτη μας. Υπήρξε κα παραμένει πάντα το γεωγραφικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο, εδώ και πολλές χιλιάδες χρόνια, επέσαν τα σπέρματα ενός από τους μεγαλύτερους πολιτισμούς της γης. Στο ομηρικό ρήμα αϊσσω, που σημαίνει πηδώ, βρίσκεται η ετυμολογία του Αιγαίου. Η λέξη αίξ, η κατσίκα, παράγεται από το ρήμα αυτό, γιατί από όλα τα ζώα, εξημέρωσε ο άνθρωπος, η κατσίκα είναι το κατ' εξοχήν ζώο που πηδάει. Μεταφορικά οι αρχαίοι Έλληνες αποκαλούσαν αίγες και τα μεγάλα κύματα. Αιγαίον, λοιπόν, σημαίνει κυματώδες.

Με τον όρο Αιγαίο ως γεωγραφικό πλαίσιο εννοούμε ολόκληρη την περιοχή που βρέχεται από τα νερά του και περιλαμβάνει όχι μόνο τα νησιά αλλά και τον ηπειρωτικό κορμό της ελληνικής χερσονήσου καθώς επίσης και τα παράλια της Μικράς Ασίας. Ο χώρος αυτός συνδυάζει μεγάλη ποικιλία κλίματος και γεωγραφικού περιβάλλοντος που ευνοούν την ανάπτυξη μοναδικού οικοσυστήματος. Παράλληλα, ενώνοντας τρεις ηπείρους - την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική - το Αιγαίο γίνεται σημείο συνάντησης των πολιτισμών τους. Για το λόγο αυτό στη δημιουργία του πολιτισμού του Αιγαίου αποφασιστικό ρόλο έπαιξε το υγρό στοιχείο: η θάλασσα, που απομονώνει και προστατεύει από εξωτερικές εισβολές, αλλά και που ενώνει αυτούς που έχουν τα μέσα και τολμούν να τη διασχίσουν. Κατάσπαρτο καθώς είναι το Αιγαίο από νησιά από πολύ νωρίς έπαψε να είναι απλώς το αλμυρό νερό, η αλς. Έγινε πόντος (γέφυρα) και πόρος (πέρασμα). Το γεγονός δε ότι οι λέξεις αυτές απαντούν στα πρώιμα αρχαία ελληνικά κείμενα σημαίνει ότι πολύ νωρίτερα είχε δαμαστεί το υγρό στοιχείο και είχε μπει στη υπηρεσία του ανθρώπου. Και η αρχαιολογική μαρτυρία επιβεβαιώνει αυτή την υπόθεση.

Τα νησιά του Αιγαίου συγκροτημένα στην πλειονότητά τους σε μικρά αρχιπελάγη διαμορφώνουν επί μέρους κοινωνίες με κοινα χαρακτηριστικά. Τα χαρακτηριστικά αυτά μπορεί να διαφοροποιούνται από αρχιπέλαγος σε αρχιπέλαγος ή ακόμη και από νησί σε νησί ανάλογα με τις δυνατότητες επικοινωνίας με την απέναντί τους μεγάλη στεριά. Ταυτόχρονα λειτουργούν ως γέφυρες επικοινωνίας του δυτικού Αιγαίου με το ανατολικό, του βορείου με το νότιο.

Οι κυκλάδες διάσπαρτες καθώς είναι μέσα στο Αιγαίο συμβάλλουν περισσότερο από κάθε άλλο νησιωτικό σύμπλεγμα στη διάσπαση των μεγάλων θαλάσσιων ρευμάτων του Αιγαίου σε περισσότερα, δημιουργώντας έτσι μεγάλη ποικιλία στη θαλάσσια κυκλοφορία. Δεδομένου ότι καθώς συμβαίνει με όλα τα νησιά, η κοντυνότερη σ' αυτά μεγάλη στεριά ασκεί όχι μόνο οικονομική αλλά και πολιτισμική επίδραση, και δεδομένου επίσης ότι οι Κυκλάδες εκτείνονται σε μεγάλη έκταση κατά μήκος των ηπειρωτικών ακτών, είναι αναμενόμενο ο χαρακτήρας του πολιτισμού τους να διαφοροποιείται ελαφρά αναλόγως της ηπειρωτικής περιοχής με την οποία διατηρούσαν στενές σχέσεις.

Χρίστος Ντούμας, Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής Ανασκαφών Ακρωτηρίου Θήρας

Δημοσιεύεται κατόπιν άδειάς του.