Η Ελευσίνα είναι μια βιομηχανική πόλη της δυτικής Αττικής, που απέχει 23 χλμ. από την Αθήνα. Υπήρξε μια από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαίες Αττικής. Σήμερα, ο επισκέπτης της περιοχής δεν μπορεί να φανταστεί το ένδοξο παρελθόν της πόλης, καθώς οι βιομηχανίες που εδρεύουν στην περιοχή έχουν αλλοιώσει τη φυσιογνωμία της. Κι όμως εδώ άκμασε μια σπουδαία πόλη, η ιστορία της οποίας είναι πλούσια σε γεγονότα και μυθολογικές αφηγήσεις.

Η πόλη ιδρύθηκε την 2η χιλιετία π.Χ. και αναπτύχθηκε την μυκηναϊκή εποχή σε μια ισχυρά οχυρωμένη πόλη, κυρίως λόγω της στρατηγικής γεωγραφικής της θέσης. Από τότε στην περιοχή λατρεύονταν η Δήμητρα, ως θέα της φύσης, της άνοιξης και της γεωργίας. Τον 8ο αιώνα π.Χ. το ιερό της απέκτησε πανελλήνιο χαρακτήρα. Τα Ελευσίνια μυστήρια που γίνονταν προς τιμήν της θεάς, καλύπτονταν μυστικισμό και έτσι ακόμη και σήμερα γνωρίζουμε λίγα πράγματα σχετικά με τη λατρεία της Δήμητρας, η οποία διήρκεσε 15 αιώνες με χιλιάδες μυημένους. Τα μεγάλα Ελευσίνια Μυστήρια άρχιζαν στην Ελευσίνα, από όπου ξεκινούσε μια εντυπωσιακή πομπή που κατευθυνόταν προς την Αθήνα. Επικεφαλής της πομπής ήταν η ιέρεια της ναού της Δήμητρας. Τα μυστήρια τέλειωναν με τελετές προς τιμήν των νεκρών. Τα Ελευσίνια μυστήρια καταργήθηκαν τον 4ο μ.Χ. αιώνα από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Θεοδόσιο.

Η Δήμητρα ήταν η θέα της φύσης, της άνοιξης και της γεωργίας. Ο μύθος της Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης είναι αλληγορικός – όπως εξάλλου και οι περισσότεροι μύθοι – και αναφέρετε στην αναγέννηση της βλάστησης, μετά το «θάνατό» της κατά τη διάρκεια του χειμώνα, καθώς και την αιώνια λαχτάρα του ανθρώπου για την αθανασία.
Σύμφωνα λοιπόν με τα όσα διηγείται ο μύθος και ο ύμνος του 7ου π.Χ. αιώνα, μια μέρα άνοιξε ξαφνικά η γη στα δυο και εμφανίστηκε ο θεός Πλούτωνας ( γνωστός και ως Άδης, θεός του κάτω κόσμου) ο οποίος άρπαξε την Περσεφόνη την κόρη της Δήμητρας και τη μετέφερε στο βασίλειό του για να την κάνει γυναίκα του.
Η μητέρα της, την έψαχνε απελπισμένα. Αφού περιπλανήθηκε για εννέα μερόνυχτα, έφτασε στο παλάτι του βασιλιά της Ελευσίνας, Κελεού, όπου και παρέμεινε ως παραμάνα του γιου του βασιλιά, χωρίς να αποκαλύψει τη θεϊκή της ταυτότητα. Όταν αποκαλύφθηκε ζήτησε να κτιστεί ένας ναός προς τιμήν της και εκεί μέσα κλείστηκε συντετριμμένη από την απώλεια της κόρης της. Την επόμενη χρονιά κανένας σπόρος δεν φύτρωσε στη γη, η οποία μαράζωνε από τη θλίψη της προστάτιδας θεάς. Τότε ο Δίας, έστειλε τον Ερμή στον Πλούτωνα για να βρεθεί μια συμβιβαστική λύση. Η Περσεφόνη θα έμενε το 1/3 του έτους στο βασίλειο του Πλούτωνα και τον υπόλοιπο καιρό με την μητέρα της. Έτσι, η Δήμητρα χαρούμενη ξανά, επέτρεψε στα φυτά και στα λουλούδια να ξανανθίσουν και στη γη να καρποφορήσει. Αυτό συμβαίνει όταν έχει μαζί της την Περσεφόνη (άνοιξη – χειμώνα), ενώ όταν εκείνη φεύγει στεναχωριέται και η γη μαραζώνει (χειμώνας).

Αξίζει να επισκεφθείτε τον αρχαιολογικό χώρο στον οποίο θα δείτε τα ερείπια από το ιερό της Δήμητρας και των λοιπών ιστορικών μνημείων. Προσέξτε ιδιαίτερα τα απομεινάρια από του Τελεστηρίου, το περίφημο Ιερό των Μυστηρίων, το οποίο βρίσκεται στο κέντρο περίπου του αρχαιολογικού χώρου. Επίσης, θα δείτε την Ιερή Αυλή, τον χώρο συγκέντρωσης των πιστών και το σημείο κατάληξης της Ιεράς Οδού, τα Μεγάλα και τα Μικρά Προπύλαια, τις Θριαμβικές Αψίδες, ρωμαϊκά αντίγραφα της αψίδας του Αδριανού στην Αθήνα και το Πλουτώνειο, ιερός περίβολος με σπηλιά.
Στο αρχαιολογικό μουσείο της Ελευσίνας θα δείτε θα δείτε τα αξιόλογα ευρήματα από τις ανασκαφές του ιερού και νεκροταφείου.