Δεν αναφέρεται σε καμμιά βενετσάνικη απογραφή ενώ αναφέρεται στην τούρκικη του 1671 με 29 χαράτσα. (Ν. Σταυρινίδη, Μεταφράσεις B', σ, 131). Συνεπώς υπήρχε και κατά τη Βενετοκρατία. To 1881 αναφέρεται στο δήμο Μελιδονίου με 182 Χριστιαν. και 15 Τούρκ. κάτ. To 1900 αναφέρεται στον ίδιο δήμο με 195 κατ. Στην απογραφή τού 1928 αποτελεί δική του κοινότητα με216κάτ.,το 1940με303,το Ι951με251,το 1961 με 694καιτο 1971 με578. Και στην απογραφή του 1981 με 569 κατ. Στα Αγγελιανά υπήρχε μοναστήρι που μέχρι τις αρχές του 20ού αι. ανήκε στη Μονή Προδρόμου Ατάλης Μπαλί. Είχε μεγάλη περιουσία ενώ ακόμα διατηρούνται ερείπια κελιών στη γύρω περιοχή. Στο τοπωνυμικό Αρχείο πάντως αναφέρεται ως «Μονή Αγίου Αντωνίου και εκκλησία Αγίου Αντωνίου παλαιά» Η πιθανότερη εκδοχή για την προέλευση του ονόματος του χωριού είναι από το γεγονός ότι το χωριό παλιά αποτελούσε σταθμό αγγελιοφόρων. Πριν την Τουρκοκρατία λέγεται ότι υπήρχε ένας αγγελιοφόρος που λεγόταν Αγγελής και έκανε τη διαδρομή Αγγελιανά – Πάνορμο. Για το πότε κτίστηκε το χωριό δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες. Το 1983 από ανασκαφές της αρχαιολογικής υπηρεσίας βρέθηκε ένας τάφος υστερομινωικής εποχής. Μεταξύ των ευρημάτων του τάφου είναι πέντε λάρνακες και πολλά κτερίσματα. Σε βενετσιάνικη απογραφή, αναφέρεται στην περιοχή οικισμός με το ενετικό όνομα Δαλάμβελος. Αναφέρεται πρώτη φορά στην τουρκική απογραφή του 1671 με 29 χαράτσια. Οι κάτοικοι του θεωρείτε ότι κατάγονται από τα Σφακιά. Παλιότερες οικογένειες είναι οι Οικονομάκηδες, Τζωρτζάκηδες, Πλατοκάκηδες, Δροσουλάκηδες. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και ελάχιστα με την κτηνοτροφία. Την εποχή της Τουρκοκρατίας το χωριό κατοικούσαν Τούρκοι αγάδες. Κάποιος Τούρκος, που ονομαζόταν Σεΐτ Αγάς, έμενε σ’ έναν ενετικό πύργο στον οποίο είχε τοποθετήσει σκοπιές, για να προστατεύσει την περιουσία του από τους κλέφτες. Στον ίδιο πύργο ζούσε και ο Αλή Μπέης. Οι κάτοικοι έκρυβαν σε καλύβες ακόμα και σε εκκλησίες τη συγκομιδή τους, για να την προστατεύσουν από τους Τούρκους επιδρομείς που έρχονταν από το Ρέθυμνο. Ο Πάνος Κορωναίος με εθελοντές και ντόπιους επαναστάτες επιτέθηκε εδώ στον Ομέρ Πασά, το 1867, με μεγάλη επιτυχία. Το 1868 ο τουρκικός στρατός θέλησε να κτίσει πύργους στο Μπαλί και στο Φόδελε, για να ελέγχει την περιοχή από τους επαναστάτες. Στα 1910 οι Τούρκοι άρχισαν να πουλούν τα τσιφλίκια τους στους Έλληνες – τα τσιφλίκια αυτά των Τούρκων ήταν τα καλύτερα της περιοχής- και κατέφυγαν στο Ρέθυμνο. Κατά την πτώση των Γερμανών αλεξιπτωτιστών, στη θέση Λατζιμά, πολλοί κάτοικοι πολέμησαν εναντίον τους. Σε αντίποινα για τη συμμετοχή των κατοίκων, οι Γερμανοί συνέλεβαν τέσσερα άτομα και τα εκτέλεσαν στη θέση Εσταυρωμένος. Τους εκτέλεσαν μετά από μια βδομάδα, αφού τους έβαλαν και άνοιξαν λάκκους, μέσα στους οποίους τους έριξαν πυροβολώντας τους. Στη συνέχεια οι Γερμανοί κατέλαβαν το χωριό και συχνά έστελναν χωριανούς στο Τυμπάκι για αγγαρείες. Τον Οκτώβριο του 1943 οι Γερμανοί έφυγαν από το χωριό. Στα Αγγελιανά υπάρχουν και οι παρακάτω εκκλησίες: Ευαγγελισμός της Θεοτόκου ή Ευαγγελιστρία ( στην ίδια εκκλησία λατρεύονται ο Άγιος Κωνσταντίνος και η Αγία Αικατερίνη), Αγία Τριάδα (1832) στη θέση Σκλοπιανά, Άγιος Ιωάννης (1842), Άγιος Αντώνιος με αξιόλογες τοιχογραφίες(ο οποίος και ανήκει στη μονή Αττάλης στο Μπαλί). Στο χωριό στην τοποθεσία Λατζιμά υπάρχει μια σπηλιά που, σύμφωνα με τις διηγήσεις των κατοίκων, μια φορά το χρόνο πέφτει μια αχτίδα του ήλιου και δημιουργεί αντανάκλαση. Η παράδοση αναφέρει ότι κάποιος κυνηγός τη στιγμή που προσπαθούσε να βρει πέρδικες, βρήκε σ’ ένα βάτο το εικόνισμα της Παναγίας Περδικοπούλας. Προσπάθησαν να κτίσουν στο σημείο εκείνο εκκλησία, αλλά και τις δύο φορές που προσπάθησαν έγιναν οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι και έτσι εγκαταλείφθηκε η ιδέα του κτίσματος της εκκλησίας. ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΑ ΑΓΓΕΛΙΑΝΑ Παλαιό μοναστήρι, που μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα ανήκε στη Μονή Προδρόμου του Μπαλή. Είχε δική του περιουσία και γύρω από το ναό σώθηκαν ερείπια κελλιών. Η τοπική παράδοση διέσωσε την πληροφορία ότι εκεί λειτουργούσε μονή. (Πληροφορία από Μ. Νύκταρη, Αγγελιανά) Στο "Tοπωνυμικό Αρχείο Ιστορικού Μουσείου Κρήτης" αναφέρεται ως "Μονή Άγίου Αντωνίου - εκκλησία Αγίου Αντωνίου παλαιά". το σχολειο Με βάση την αλληλοδιδακτική μέθοδο, ξεκίνησε το 1900 τη λειτουργία του το δημοτικό σχολείο Αγγελιανών, ενώ το 1926 έγινε διθέσιο. Το 1931 στεγάστηκε στο κτίριο που βρίσκεται σήμερα και το 1963 το σχολείο γίνεται τριθέσιο, ενώ σήμερα είναι τετραθέσιο. Προτού αποκτήσει τη δική του στέγη, το στέγαζαν στα σπίτια τους διάφοροι Αγγελιανοί, ενώ στην περίοδο της Γερμανοκατοχής n εκκλησία του Αγίου Ιωάννη έπαιξε το ρόλο της σχολικής αίθουσας. πλατεια Το 1978, δηλαδή τρία χρόνια μετά την αποπεράτωση του Ιερού ναού της Ευαγγελίστριας, που ήταν και το πρώτο κτίσμα της κεντρικής πλατείας των Αγγελιανών, ξεκίνησε να παίρνει τη σημερινή της μορφή. Δύο χρόνια μετά και επί προεδρίας του Γεωργίου Δροσουλάκη (1980), η πλατεία εγκαινιάστηκε. Στο χώρο της πλατείας υπάρχουν εκτός από την Ευαγγελίστρια, το κτίριο του Πολιτιστικού Συλλόγου, το Ηρώο των Πεσόντων, το σιντριβάνι κ.α., ενώ, δέντρα και φώτα κοσμούν τα ανισόπεδα μέρη της. Ο συνεταιρισμός Οι κάτοικοι των Αγγελιανών συνεταιρίζονται και δημιουργούν ένα σύγχρονο για την εποχή του ελαιουργείο. Εκεί όλοι οι ελαιοπαραγωγοί αλέθουν τον ελαιόκαρπο, που λόγω του συνεταιρισμού, τους εξασφαλίζει χαμηλό κόστος και πολύ καλή ποιότητα. Η ηλεκτρογεννήτρια του ελαιουργείου, μπορούσε να παράγει περισσότερο ρεύμα, απ' ότι το ελαιουργείο χρειάζονταν για να λειτουργήσει. Οι κάτοικοι των Αγγελιανών (συνεταιριστές), θέλοντας ν' αξιοποιήσουν αυτή την ενέργεια, αποφασίζουν και ηλεκτροδοτούν καταρχήν τους βασικούς δρόμους του χωριού τους, και αμέσως μετά, δηλαδή στα τέλη του 1953, το ηλεκτρικό φως μπαίνει και στα σπίτια, μ' ένα καλώδιο και μια λάμπα και ανάβει τα βράδια για λίγες ώρες. Ενώ, το κόστος λειτουργίας μοιράζεται ανάλογα. Αργότερα η ΔΕΗ, εξαγοράζει αυτό το μικρό ηλεκτρικό σταθμό και η ηλεκτροδότηση παίρνει άλλες διαστάσεις. ΚΡΗΝΕΣ – ΠΗΓΑΔΙΑ - ΥΔΡΕΥΣΗ Στην περιοχή των Αγγελιανών υπάρχουν τρία (3) πηγάδια. Δύο από αυτά, βρίσκονται στην περιοχή Πηγάϊδα και ένα ακόμα στον οικισμό Μετόχια. Και τα τρία έδιναν πόσιμο νερό. Πέρα από αυτά, οι Αγγελιανοί με εθελοντική εργασία, έφεραν με φυσική ροή από την πηγή του Αρκαδίου μέσω αγωγού, νερό που ήταν αναγκαίο για τη σωστή ύδρευση της περιοχής. Σήμερα το χωριό υδρεύεται από 5 κοινοτικές γεωτρήσεις, ενώ ο αγωγός από το Αρκάδι έχει καταστραφεί. Επίσης, υπάρχουν τρεις κοινόχρηστες κρήνες μία στην πλατεία Κων/νου Καλούδη, μία στην κεντρική πλατεία του χωριού και μία ακόμα στον αυλόγυρο του σχολείου. συσκευαστηριο Στις παλιές αποθήκες του ελαιουργικού συνεταιρισμού η διοίκηση του συνεταιρισμού είχε εγκαταστήσει μηχανήματα κονσερβοποιίας. Στα μηχανήματα αυτά είχαν πρόσβαση όλοι οι κάτοικοι του χωριού, στα οποία και συσκεύαζαν ο καθένας μόνος του τα λαχανικά ή ότι άλλο χρειαζόταν τέτοιου είδους συσκευασία για λόγους καλύτερης συντήρησης και αποθήκευσης. Τις πρώτες ύλες (μεταλλικά κουτιά) τις προμηθεύονταν από το συνεταιρισμό. Η συσκευασία των τροφίμων με αυτό τον τρόπο έχει σταματήσει εδώ και πολλά χρόνια. συλλογοσ Το 1960, ιδρύθηκε ο πρώτος σύλλογος με το όνομα «Σύλλογος Αγροτοπαίδων». Στην ουσία ήταν μία λέσχη αγροτών, που έκτισε την υπάρχουσα αίθουσα του Εκπολιτιστικού συλλόγου, την οποία χρησιμοποιούσε για αγροτικά σεμινάρια. Ο πρώτος εκπολιτιστικός σύλλογος ιδρύθηκε το 1979. Πρόκειται για έναν ιδιαίτερα δραστήριο σύλλογο, που πραγματοποιεί ετήσιες χοροεσπερίδες τις Απόκριες, τα Χριστούγεννα και τον Δεκαπενταύγουστο. Τα παιδιά του συλλόγου, τα Χριστούγεννα ντυμένα ανάλογα, ψάλλουν τα κάλαντα σε όλο το χωριό. Το 2002, ο εφημέριος του χωριού Μανώλης Πρωτογεράκης, δημιούργησε έναν αιμοδοτικό σύλλογο, που η τράπεζα αίματος διατίθεται για τις ανάγκες του χωριού. βιβλιοθηκη To 2005 δημιουργήθηκε από τον εκπολιτιστικό σύλλογο, n βιβλιοθήκη των Αγγελιανών, η οποία διαθέτει περίπου δύο χιλιάδες βιβλία, που ήρθαν στην κατοχή της από δωρεές κατοίκων του χωριού και του Πανεπιστημίου Κρήτης. Η βιβλιοθήκη στεγάζεται σε δύο αίθουσες που έχει παραχωρήσει στα γραφεία του, ο ελαιουργικός συνεταιρισμός. Η μία από τις δύο αίθουσες είναι εξοπλισμένη με ηλεκτρονικούς υπολογιστές και ίντερνετ. Όλα τα έπιπλα της βιβλιοθήκης είναι δωρεά από τον Κων/νο Παπαδάκη. η ευαγγελιστρια Παρά την ύπαρξη έξι εκκλησιών στα Αγγελιανά, ούτε το μέγεθος τους, αλλά ούτε και η θέση τους μπορούσε να εξυπηρετήσει τις θρησκευτικές ανάγκες των Αγγελιανών και έτσι πολύ γρήγορα n ανέγερση μιας μεγάλης εκκλησίας έγινε ανάγκη. Με πρωτοβουλία του εφημέριου του χωριού αρχιμανδρίτη Ιωάννη Ζαχαράκη εξασφαλίστηκε το οικόπεδο και μάλιστα σε θέση ιδανική για όλους τους κατοίκους της περιοχής. Για την ανέγερση του ναού πρόσφεραν όλοι, όχι μόνο χρηματικές συνδρομές, αλλά και προσωπική εργασία, με αποτέλεσμα σε δέκα χρόνια (1965 - 1975) ο βυζαντινού ρυθμού ναός της Ευαγγελίστριας να είναι έτοιμος. αγιοσ αντωνιοσ Ο ναός είναι υστεροβυζαντινής περιόδου και ενώ απέχει μόλις 1500 μέτρα από το χωριό, παραδόξως υπάγεται στην μονή Τιμίου Προδρόμου «Ατάλης» στο Μπαλί. Έχει τρία ευδιάκριτα μέρη, Αγιο Βήμα, Κυρίως ναός, Πρόναος. Το περίεργο είναι, ότι ο τρούλος αντί να βρίσκεται στον κυρίως ναό, βρίσκεται στον πρόναο, κάτι που οφείλεται στο ότι, ο ναός κτίστηκε σε δυο διαφορετικούς χρόνους, πρώτα ο κυρίως ναός και μετά έγινε η προσθήκη του πρόναου με τρούλο. Δίπλα από την εκκλησία υπήρχε ένας μικρός οικισμός τα «Αγιαντωνίτικα». αη - γιαννης Ο ναός είναι αφιερωμένος στον Ιωάννη το Πρόδρομο και γιορτάζει στις 7 Ιανουαρίου. Στο εσωτερικό του υπάρχει ξυλόγλυπτο τέμπλο από το οποίο εκλάπησαν οι παλιές του εικόνες. Την μορφή της η εκκλησία πήρε το 1842, και απέχει μόλις 100 μέτρα από τον παλαιό οικισμό των Αγγελιανών. Πριν το 1842, υπήρχε ένα μικρό εκκλησάκι που στον περίβολο του βρίσκονταν το χριστιανικό νεκροταφείο. Μέχρι το 1975, οι λειτουργίες γινόταν εναλλάξ στον Αη-Γιάννη και στην Αγία Τριάδα. Σήμερα μόνο την ημέρα της γιορτής του τελείται Θεία Λειτουργία, ενώ όλος ο περίβολος του έχει γίνει νεκροταφείο των Αγγελιανών. ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ Η εκκλησία της Αγίας Τριάδας είναι διμάρτυρη, με δυο κλίτη αφιερωμένα, το ένα στην Αγία Τριάδα και το άλλο στους τρεις Ιεράρχες. Είναι κτισμένη πάνω από τα Σκλοπιανά, απέναντι από το Μετόχι της Ιεράς μονής Αρκαδίου. Στο πέτρινο ανώφλι της δυτικής πόρτας υπάρχει ανάγλυφη χρονολογία 1834, ενώ στο ανώφλι της βορινής, η χρονολογία ανακαίνισης 1894. ΜΕΣΑ ΑΗ-ΓΙΑΝΝΗΣ (Ριγολόγος) Η εκκλησία κτίστηκε το 1983. Είναι αφιερωμένη στον Αη-Γιάννη το ριγολόγο και οι Αγγελιανοί πανηγύριζαν στις 29 Αυγούστου με αυστηρή νηστεία. Θεωρείται ότι η μη- νηστεία, από κάποιον, αυτή τη μέρα θα του προκαλούσε πυρετό με ρίγη. Οι Αγγελιανοί, αλλά και οι κάτοικοι της γύρω περιοχής, θεωρούσαν θαυματουργό το ξύσμα από την πλάκα της Αγίας Τράπεζας, το οποίο και χρησιμοποιούσαν κατά της ελονοσίας, (το διέλυαν σε νερό και το έπιναν). Γύρω από το Μέσα Αη- Γιάννη είναι το νεκροταφείο των κατοίκων του Αλεξάνδρου και μερικών Αγγελιανών. ΑΦΕΝΤΗΣ ΧΡΙΣΤΟΣ Πρόκειται για ένα εξωκλήσι σε απόσταση 1500 μέτρων από το χωριό στο τοπωνύμιο «Σκάφη». Είναι αφιερωμένο στην μεταμόρφωση του Σωτήρα Χριστού και γιορτάζει στις 6 Αυγούστου. Σε μικρή απόσταση δυτικά της υπάρχει ένα πηγάδι γεμάτο με πέτρες. Διάφορα οικοδομικά υλικά σε κοντινό χώρο δημιουργούν την εντύπωση, σύμφωνα με το δάσκαλο Μάρκο Μαθιουδάκη, ότι υπήρχε οικισμός που πιθανόν εξαφανίστηκε από κάποια βαρβαρική επιδρομή. ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΕΡΔΙΚΟΠΟΥΛΑ Η παράδοση αναφέρει ότι το κακάρισμα μιας πέρδικας έφερε τα βήματα ενός κυνηγού σε ένα βάτο και ενώ έψαχνε να βρει τη πέρδικα, βρήκε την εικόνα της Παναγίας. Στη θέση εκείνη, θεμελιώθηκε να κτιστεί εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία και πριν ακόμα κτιστεί την βάφτισαν «Περδικοπούλα». Δυο φορές συγκεντρώθηκαν τα οικοδομικά υλικά, αλλά και τις δυο φορές σοβαρά εμπόδια (πόλεμοι), σταμάτησαν την ανέγερση. Πριν από το κτίσιμο της Ευαγγελίστριας, στον θεμελιωμένο χώρο, έφτιαχναν καλύβα όπου γίνονταν παρακλήσεις όλα τα απογεύματα του πρώτου δεκαπενθήμερου του Αυγούστου και την ημέρα της Παναγίας τελούνταν Θεία λειτουργία. οικισμοι ΣΚΛΟΠΙΑΝΑ Βρίσκονται κάτω από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας κι έχουν μόνο τρία σπίτια. Γύρω τους υπάρχουν ψηλές ελιές και το μόνο που ακούγονταν τις νύχτες ήταν το τραγούδι της σκλόπας (γκιόνης), απ' όπου πήραν και το όνομα τους. ΧΑΝΟΘΙΑΝΑ Είναι κτισμένα πάνω στη συμβολή τριών χειμάρρων. Η παράδοση αναφέρει, ότι ο πρώτος οικιστής ήταν Χανιώτης, από την καταγωγή του οποίου, πήραν και το όνομά τους. Στην περίοδο της ακμής τους ζούσαν περίπου 10 οικογένειες. Ο οικισμός δημιουργήθηκε στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΧΑΝΙ Ο πρώτος οικιστής, απ' όπου πήρε και το όνομα του, ήταν ο Αλέξανδρος Πολυχρονάκης. Η καταγωγή του ήταν από τα Βεργιανά Μαργαριτών, και καθώς ήταν ιδιαίτερα διορατικός μετέφερε το κατάστημα του (καφενείο-μπακάλικο) σε κομβικό σημείο, ανάμεσα σε έξι χωριά. Το επίμηκες σχήμα του σπιτιού, οι περίοικοι το είδαν σαν χάνι και έτσι ονομάστηκε «Χάνι Αλεξάνδρου». Στην πραγματικότητα, ποτέ δεν υπήρξε χάνι. ΔΑΛΑΜΒΕΛΟΣ Η παράδοση των Αγγελιανών, τον αναφέρει σαν τουρκοχώρι. Πριν την τουρκοκρατία, όμως, ήταν χριστιανικός οικισμός. Οι Τούρκοι έφυγαν πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών, γιατί το συσσωρευμένο μίσος αιώνων, που εκδηλώθηκε με εμπρησμούς και κλοπές, τους ανάγκασε να πουλήσουν τις περιουσίες τους όσο- όσο. «Αγγελιανά» Μάρκου Μαθιουδάκη.